آرتروز زانو (Osteoarthritis of the Knee)

آرتروز زانو یکی از شایع‌ ترین انواع بیماری‌ های مفصلی است که به تدریج باعث تخریب و فرسایش غضروف مفصل زانو می‌شود. غضروف یک بافت صاف و لغزنده است که انتهای استخوان‌ها را در مفصل پوشانده و وظیفه کاهش اصطکاک و جذب شوک‌ها را بر عهده دارد. در آرتروز، این غضروف تحلیل رفته، نازک و زبر می‌شود و استخوان‌ها به‌طور مستقیم روی هم ساییده می‌شوند که باعث درد، تورم و کاهش حرکت مفصل می‌گردد.

آرتروز زانو معمولاً در سنین بالاتر از ۴۵ سال دیده می‌شود، اما عوامل مختلفی می‌تواند باعث بروز آن در سنین پایین‌تر شود.

علل آرتروز زانو

سن و پیری:

بیشتر افراد با افزایش سن دچار فرسایش تدریجی غضروف‌ها می‌شوند. این عامل مهم‌ترین و شایع‌ترین علت آرتروز است.

ضربه یا آسیب قبلی به زانو:

آسیب به رباط‌ها، meniscus (مینیسک)، یا شکستگی‌های اطراف زانو می‌تواند زمینه‌ساز تخریب غضروف در سال‌های بعد شود.

چاقی:

افزایش وزن، فشار زیادی به مفصل زانو وارد می‌کند و باعث تسریع فرسایش غضروف می‌شود.

عوامل ژنتیکی:

داشتن سابقه خانوادگی آرتروز می‌تواند احتمال بروز آن را افزایش دهد.

اختلالات بیومکانیکی و ناهنجاری‌های ساختاری:

مانند زانوی پرانتزی (Varus) یا زانوی ضربدری (Valgus) که توزیع فشار روی مفصل را نامتناسب می‌کنند.

التهاب مزمن:

برخی بیماری‌های التهابی مفصلی مثل آرتریت روماتوئید می‌توانند منجر به تخریب غضروف و آرتروز ثانویه شوند.

علائم آرتروز زانو

• درد مزمن در ناحیه زانو: درد به‌ویژه در هنگام فعالیت، بالا و پایین رفتن از پله و پس از نشستن طولانی.
• تورم و التهاب مفصل: ممکن است به‌صورت خفیف یا شدید بروز کند.
• سفتی زانو: خصوصاً بعد از استراحت یا بیدار شدن از خواب (معمولاً کمتر از ۳۰ دقیقه).
• کاهش دامنه حرکتی: کاهش توانایی خم و راست کردن کامل زانو.
• احساس خشکی، خش‌خش یا صدا دادن مفصل هنگام حرکت.
• ضعف عضلات اطراف زانو: به دلیل درد و کاهش استفاده، عضلات چهارسر ران تحلیل می‌روند.
• احساس بی‌ثباتی یا قفل شدن زانو: در برخی موارد آرتروز شدید.

روش ‌های تشخیص آرتروز زانو

معاینه بالینی:

پزشک با بررسی درد، تورم، حرکات و وضعیت بیومکانیکی زانو به تشخیص اولیه می‌رسد.

رادیوگرافی ساده (X-Ray):

مهم‌ترین روش تصویربرداری برای تشخیص آرتروز است. در رادیوگرافی، کاهش فضای بین استخوان‌ها، ایجاد خارهای استخوانی (استخوان‌سازی اضافی یا Osteophyte)، و تغییر شکل استخوان‌ها دیده می‌شود.

MRI:

برای ارزیابی دقیق‌تر غضروف، بافت‌های نرم و منیسک‌ها به کار می‌رود و به‌خصوص در مراحل اولیه مفید است.

آزمایش خون و مایع مفصلی:

در برخی موارد برای تشخیص افتراقی با بیماری‌های التهابی و عفونی استفاده می‌شود.

درمان آرتروز زانو

درمان‌ های غیرجراحی

• تغییر سبک زندگی:

• کاهش وزن برای کاهش فشار روی زانو.
• فعالیت‌های ورزشی کم‌فشار مثل شنا، پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری.
• پرهیز از نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت.

• دارودرمانی:

• داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن.
• مسکن‌ها مانند استامینوفن.
• در موارد خاص تزریق داروهای کورتونی داخل مفصل برای کاهش التهاب.

• فیزیوتراپی:

تمرینات تقویتی عضلات چهارسر ران، کشش و بهبود دامنه حرکتی مفصل.
استفاده از ابزارهایی مانند بریس، کفی طبی و عصا برای کاهش فشار روی زانو.

• مکمل‌ها:

استفاده از مکمل‌هایی مانند گلوکزامین و کندرویتین که برخی مطالعات اثر محافظتی یا تسکینی دارند (البته با نظر پزشک).

درمان ‌های جراحی

• آرتروسکوپی زانو:

پاکسازی مفصل و ترمیم جزئی آسیب‌ها که در موارد خاص و زودهنگام به کار می‌رود.

• استئوتومی:

اصلاح محور استخوان‌های ساق و ران برای توزیع بهتر فشار روی زانو.

• تعویض مفصل زانو (آرتروپلاستی):

در مراحل پیشرفته و شدید که غضروف تقریباً از بین رفته و درد و ناتوانی شدید است، تعویض کامل یا جزئی مفصل زانو انجام می‌شود.

نکات مهم و پیشگیری از آرتروز زانو

• حفظ وزن مناسب بدن.
• ورزش منظم و تقویت عضلات اطراف زانو.
• استفاده از کفش مناسب و نرم برای کاهش ضربه به زانو.
• اجتناب از حرکات و ورزش‌های سنگین و پرفشار بدون آمادگی کافی.
• مراقبت از زانوها در برابر آسیب‌ها و ضربات.
• مراجعه به پزشک در صورت بروز درد یا محدودیت حرکتی زانو برای تشخیص و درمان زودهنگام.

عوارض آرتروز زانو در صورت درمان نکردن

• کاهش کیفیت زندگی به دلیل درد مزمن و محدودیت حرکت.
• مشکلات روانی مانند افسردگی ناشی از ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره.
• تغییر شکل‌های بدشکل زانو و افزایش بی‌ثباتی مفصل.
• آسیب‌های ثانویه به مفاصل لگن و کمر به علت تغییر در نحوه راه رفتن.

جمع ‌بندی

آرتروز زانو یک بیماری مزمن و پیش‌رونده است که با تشخیص به موقع، تغییر سبک زندگی، تمرینات ورزشی، دارودرمانی و در صورت نیاز اقدامات جراحی قابل کنترل است. مراقبت‌های پیشگیرانه و درمان‌های جامع می‌توانند از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشند.